Tweet
200 maal gefeliciteerd Generaal!
We gedenken de 200e verjaardag van Henri-Alexis Brialmont op 25 Mei 1821 met een fototentoonstelling in Fort 8 (Hoboken) en de uitgave van een Jubileum fotoboek.
Die dag wordt in Maagdenberg nabij Venlo de man geboren die later bekend zal worden als de “Belgische Vauban”.
Brialmont huwt de dochter van Louis De Potter - de journalist die de lont in het kruitvat van de Belgische Onafhankelijkheid stak - en geniet het vertrouwen van de jonge Prins Leopold - de latere Koning Leopold II.
Onder impuls van koning Leopold I ontwerpt -dan nog Majoor- Henri Alexis Brialmont een defensieconcept voor België volgens de principes van het concentrationisme, waarin Antwerpen het Nationaal Reduit zal worden.
Van 1858 tot aan zijn dood (Sint-Joost-ten-Noode, 21 Juli 1903) zal Brialmont zich als militair strateeg en vestingbouwkundig architect bezig houden met het ontwerpen van de forten rondom Antwerpen, Luik en Namen.
De Bakstenen forten
Onder toenemende internationale spanning wordt in december 1859 gestart met de bouw van een nieuwe stadsomwalling en 8 bakstenen forten op veilige afstand van deze laatste. De polygonale forten bakenen het Verschanst Kamp af, waarin het veldleger zich kan installeren en van daaruit actief optreden tegen agressors. De forten liggen op voldoende afstand (2.500m - 4.500m) van de Grote Omwalling, zodat de agglomeratie van vijandelijk vuur gespaard kan blijven.
Reeds tijdens de bouw van de forten in 1860, neemt de wapentechnologie een snelle ontwikkeling. De dracht van geschut neemt toe met een factor 3, later factor 10. De pasgebouwde forten zullen dan al té dicht bij de stadsomwalling liggen. De invoering van brisantgranaten in 1885 maakt constructies met bakstenen gewelven en aarden wallen waardeloos.
De betonnen forten en schansen
Militairen willen op de Rupel-Netelijn een nieuwe vooruitgeschoven hoofdweerstandslijn organiseren met elf nieuwe betonnen forten en twaalf nieuwe schansen; een perimeter van bijna 100km. Zij voorzien een fort om de 5 km, met telkens een schans tussen twee forten.
In datzelfde plan krijgen de forten in baksteen een nieuwe bestemming als veiligheidsomwalling. De Forten 1 tot en met 7 worden gedeeltelijk versterkt met beton terwijl geschutskoepels en flankeringsbatterijen worden toegevoegd. Tussen de forten worden 18 kleine betonnen schansen voorzien, onderling verbonden door een stalen hek (later vervangen door prikkeldraad).
De politieke wil om dit plan uit te voeren ontbreekt echter. Bijgevolg zijn ook nauwelijks budgetten beschikbaar…
Uiteindelijk worden de werken aan de nieuwe betonnen forten en schansen gestart in 1906, pas in 1913 is de bouw voltooid. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zijn de forten en schansen niet volledig afgewerkt en amper bewapend. Drijfkracht, elektrische installaties en telefoonverbindingen zijn niet of slechts gedeeltelijk uitgevoerd.
De Eerste Wereldoorlog
Na de inname In 1914 stellen de Duitsers de Vesting Antwerpen opnieuw in verdediging. Vanaf 1916 bouwt de bezetter De Hollandstellung - een bunkerlinie van Antwerpen tot aan de kust - om een mogelijk geallieerde aanval vanuit het neutrale Nederland af te slaan.
Ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal Schoten-Turnhout-Dessel wordt de ‘Nordabschnitt’ ingericht met draadversperringen en een netwerk van loopgraven waarin de meeste bunkers worden opgenomen. Net zoals de aanwezige forten en schansen worden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast.
De Duitsers voorzien bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten achter de voorste verdedigingslijnen.
Het einde van een tijdperk
In 1924 worden de bakstenen fortificaties van de veiligheidsomwalling gedeclasseerd. Het vestingconcept met forten vervangt men stelselmatig door bunkers, de forten doen nog dienst als steunpunt voor de infanterie bij de verdediging van de Stelling Antwerpen en als opslagplaats voor legermateriaal. Een belangrijke verwezenlijking is het anti-tankkanaal tussen het Albertkanaal in Oelegem en de Schelde in Stabroek. Talloze bunkers en sluisbunkers beschermen deze 30km lange zigzag natte gracht.
Tussen de twee wereldoorlogen worden alle forten herbewapend, waarbij mitrailleurs delen van het oude geschut vervangen. Plaatselijk verbetert men de bepantsering door gewapend beton, worden gasdichte lokalen ingericht en past men de ventilatie aan.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog spelen de fortificaties rond Antwerpen geen enkele rol van betekenis. De Duitse inval begint en eindigt als een Blitzkrieg. Het is een totale overrompeling. Als het Belgisch leger dreigt ingesloten te worden, verlaten de troepen de forten en trekken vanaf 17 mei 1940 richting Leie. Op enkele schermutselingen in de omgeving van het kamp van Brasschaat, het fort van Kapellen, het fort van Stabroek en de schans Drijhoek na, geeft het leger de vesting Antwerpen helemaal op.
De Forten vandaag
1947 is een mijlpaal in de geschiedenis van de buitenste fortengordel; forten en schansen worden gedemilitariseerd. (Voor de binnenste fortengordel is dat al in 1924 gebeurd.) De fortengordels hebben geen rol meer in de verdediging van het land en worden ontheven van hun militaire functie. Voortaan zullen ze enkel nog dienst doen als opslagruimte voor legermateriaal of als militair oefenterrein. Later worden forten en schansen verkocht aan gemeenten en zelfs aan particulieren. Met uitzondering van Fort 1, na exact 100 jaar gesloopt in 1959 bij het rechttrekken van de Turnhoutsebaan en waar nu het Wijnegem Shopping Center is, zijn de overige zeven Brialmontforten tot vandaag nog redelijk intact gebleven. In 1971 worden de forten 2, 3, 5, 6, 7 en 8 en de Antitankgracht van Oelegem tot Stabroek, overgedragen aan het Ministerie van Financiën. Fort 4 is dan nog in gebruik als depot van Landsverdediging.
Uitgezonderd Fort 4, worden de forten van 1859 op 15 Juni 1977 eigendom van de Provincie Antwerpen. In November worden ze doorverkocht aan de gemeenten, die ze vervolgens aan particulieren of privé-instellingen doorverkopen.
Vandaag zijn de meeste forten op het gewestplan ingekleurd als parkgebied en/of gebied voor dagrecreatie. Sommige forten zijn geklasseerd als monument, helaas niet altijd beter bewaard dan andere, maar allemaal kregen ze een waardevolle lokale bestemming als wandelfort, sportfort, museumfort, natuurfort. Enkele forten genieten extra bescherming door de Europese Habitatrichtlijn voor vleermuizen terwijl andere forten een universiteitsfaculteit met een uitgebreide sportinfrastructuur (fort 6), huisvesten. Andere werden ingericht als museum (fort 2) of als natuurreservaat (fort 7).
De forten die Brialmont ontwierp blijven ook nu nog indrukwekkende getuigen van de militaire strategie in de tweede helft van de 19e eeuw al vervullen ze geen enkele militaire functie meer. Helaas kan u met slechts 7 forten (her)ontdekken; Fort 1 (Wijnegem) is 100 jaar na zijn ontstaan, gevallen onder de sloophamer bij het rechttrekken van de Turnhoutse baan in 1959. De stadsomwalling die samen met de bakstenen forten Antwerpen tot Nationaal Reduit maakt, ondergaat hetzelfde lot bij de inrichting van de Ring rond Antwerpen...
Voor elke fotograaf wat wils!
De Brialmontforten vormen uitermate dankbare locaties voor fotografen. Huwelijksfotografen, portretfotografen, Urbexers, architectuurliefhebbers, natuur- en landschapsfotografen,… ieder kan zijn gading vinden want het komt allemaal aan bod. Je kan evenwel niet zomaar even langslopen want de meeste (interessante) gebouwen zijn afgesloten en niet vrij toegankelijk, en al helemaal niet in de Vleermuizen-overwinteringsforten (vb Fort 7, Fort 3, Oelegem, …)
Een bezoek met een gids is zodoende van harte aanbevolen, zeker als hij/zij ook een gepassioneerd Brialmont-fotograaf is! Zij kennen de mooiste plekjes, de unieke kenmerken voor elk fort, steeds weer andere verrassende standpunten, beste tijd van de dag voor lichtinval of juist niet…
Zelf ben ik uitermate vertrouwd met Fort 7 en Fort 8. Ik heb ondertussen alle andere forten meermaals bezocht. Een fotobibliotheek van meer dan 3000 fotos is het resultaat. Mijn favoriete kit bij fortbezoek bestaat uit een breedhoek (12-24mm) en een prime 35mm want lichtgevoelig. Ik heb ook een mooie reeks marco’s (105mm) van roestige deuren, hoogspanningskabines, … Een statief is onontbeerlijk want sluitertijden kunnen tot gemakkelijk tot 30s of meer oplopen. Vergeet ook licht niet - ik gebruik een LED paneeltje en, jawel, een zaklamp….
Afhankelijk van het seizoen en de locatie kan je niet zonder laarzen en stevig schoeisel. Warme kledij, drank en een lunchpakket zorgen voor een minimum aan welbevinden. Neem vooral de tijd! Een dag is in geen tijd voorbij….
Mijn eerste fotoboek uit de Brialmont-reeks belicht de bakstenen forten 2 tot en met 8 rond Antwerpen. En terwijl het werkterrein langzaam verschuift naar Luik en Namen, blijven er nog betonnen forten rond Antwerpen op de to-do lijst staan.
Wellicht tot ziens in één van forten!
We gedenken de 200e verjaardag van Henri-Alexis Brialmont op 25 Mei 1821 met een fototentoonstelling in Fort 8 (Hoboken) en de uitgave van een Jubileum fotoboek.
Die dag wordt in Maagdenberg nabij Venlo de man geboren die later bekend zal worden als de “Belgische Vauban”.
Brialmont huwt de dochter van Louis De Potter - de journalist die de lont in het kruitvat van de Belgische Onafhankelijkheid stak - en geniet het vertrouwen van de jonge Prins Leopold - de latere Koning Leopold II.
Onder impuls van koning Leopold I ontwerpt -dan nog Majoor- Henri Alexis Brialmont een defensieconcept voor België volgens de principes van het concentrationisme, waarin Antwerpen het Nationaal Reduit zal worden.
Van 1858 tot aan zijn dood (Sint-Joost-ten-Noode, 21 Juli 1903) zal Brialmont zich als militair strateeg en vestingbouwkundig architect bezig houden met het ontwerpen van de forten rondom Antwerpen, Luik en Namen.
De Bakstenen forten
Onder toenemende internationale spanning wordt in december 1859 gestart met de bouw van een nieuwe stadsomwalling en 8 bakstenen forten op veilige afstand van deze laatste. De polygonale forten bakenen het Verschanst Kamp af, waarin het veldleger zich kan installeren en van daaruit actief optreden tegen agressors. De forten liggen op voldoende afstand (2.500m - 4.500m) van de Grote Omwalling, zodat de agglomeratie van vijandelijk vuur gespaard kan blijven.
Reeds tijdens de bouw van de forten in 1860, neemt de wapentechnologie een snelle ontwikkeling. De dracht van geschut neemt toe met een factor 3, later factor 10. De pasgebouwde forten zullen dan al té dicht bij de stadsomwalling liggen. De invoering van brisantgranaten in 1885 maakt constructies met bakstenen gewelven en aarden wallen waardeloos.
De betonnen forten en schansen
Militairen willen op de Rupel-Netelijn een nieuwe vooruitgeschoven hoofdweerstandslijn organiseren met elf nieuwe betonnen forten en twaalf nieuwe schansen; een perimeter van bijna 100km. Zij voorzien een fort om de 5 km, met telkens een schans tussen twee forten.
In datzelfde plan krijgen de forten in baksteen een nieuwe bestemming als veiligheidsomwalling. De Forten 1 tot en met 7 worden gedeeltelijk versterkt met beton terwijl geschutskoepels en flankeringsbatterijen worden toegevoegd. Tussen de forten worden 18 kleine betonnen schansen voorzien, onderling verbonden door een stalen hek (later vervangen door prikkeldraad).
De politieke wil om dit plan uit te voeren ontbreekt echter. Bijgevolg zijn ook nauwelijks budgetten beschikbaar…
Uiteindelijk worden de werken aan de nieuwe betonnen forten en schansen gestart in 1906, pas in 1913 is de bouw voltooid. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zijn de forten en schansen niet volledig afgewerkt en amper bewapend. Drijfkracht, elektrische installaties en telefoonverbindingen zijn niet of slechts gedeeltelijk uitgevoerd.
De Eerste Wereldoorlog
Na de inname In 1914 stellen de Duitsers de Vesting Antwerpen opnieuw in verdediging. Vanaf 1916 bouwt de bezetter De Hollandstellung - een bunkerlinie van Antwerpen tot aan de kust - om een mogelijk geallieerde aanval vanuit het neutrale Nederland af te slaan.
Ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal Schoten-Turnhout-Dessel wordt de ‘Nordabschnitt’ ingericht met draadversperringen en een netwerk van loopgraven waarin de meeste bunkers worden opgenomen. Net zoals de aanwezige forten en schansen worden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast.
De Duitsers voorzien bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten achter de voorste verdedigingslijnen.
Het einde van een tijdperk
In 1924 worden de bakstenen fortificaties van de veiligheidsomwalling gedeclasseerd. Het vestingconcept met forten vervangt men stelselmatig door bunkers, de forten doen nog dienst als steunpunt voor de infanterie bij de verdediging van de Stelling Antwerpen en als opslagplaats voor legermateriaal. Een belangrijke verwezenlijking is het anti-tankkanaal tussen het Albertkanaal in Oelegem en de Schelde in Stabroek. Talloze bunkers en sluisbunkers beschermen deze 30km lange zigzag natte gracht.
Tussen de twee wereldoorlogen worden alle forten herbewapend, waarbij mitrailleurs delen van het oude geschut vervangen. Plaatselijk verbetert men de bepantsering door gewapend beton, worden gasdichte lokalen ingericht en past men de ventilatie aan.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog spelen de fortificaties rond Antwerpen geen enkele rol van betekenis. De Duitse inval begint en eindigt als een Blitzkrieg. Het is een totale overrompeling. Als het Belgisch leger dreigt ingesloten te worden, verlaten de troepen de forten en trekken vanaf 17 mei 1940 richting Leie. Op enkele schermutselingen in de omgeving van het kamp van Brasschaat, het fort van Kapellen, het fort van Stabroek en de schans Drijhoek na, geeft het leger de vesting Antwerpen helemaal op.
De Forten vandaag
1947 is een mijlpaal in de geschiedenis van de buitenste fortengordel; forten en schansen worden gedemilitariseerd. (Voor de binnenste fortengordel is dat al in 1924 gebeurd.) De fortengordels hebben geen rol meer in de verdediging van het land en worden ontheven van hun militaire functie. Voortaan zullen ze enkel nog dienst doen als opslagruimte voor legermateriaal of als militair oefenterrein. Later worden forten en schansen verkocht aan gemeenten en zelfs aan particulieren. Met uitzondering van Fort 1, na exact 100 jaar gesloopt in 1959 bij het rechttrekken van de Turnhoutsebaan en waar nu het Wijnegem Shopping Center is, zijn de overige zeven Brialmontforten tot vandaag nog redelijk intact gebleven. In 1971 worden de forten 2, 3, 5, 6, 7 en 8 en de Antitankgracht van Oelegem tot Stabroek, overgedragen aan het Ministerie van Financiën. Fort 4 is dan nog in gebruik als depot van Landsverdediging.
Uitgezonderd Fort 4, worden de forten van 1859 op 15 Juni 1977 eigendom van de Provincie Antwerpen. In November worden ze doorverkocht aan de gemeenten, die ze vervolgens aan particulieren of privé-instellingen doorverkopen.
Vandaag zijn de meeste forten op het gewestplan ingekleurd als parkgebied en/of gebied voor dagrecreatie. Sommige forten zijn geklasseerd als monument, helaas niet altijd beter bewaard dan andere, maar allemaal kregen ze een waardevolle lokale bestemming als wandelfort, sportfort, museumfort, natuurfort. Enkele forten genieten extra bescherming door de Europese Habitatrichtlijn voor vleermuizen terwijl andere forten een universiteitsfaculteit met een uitgebreide sportinfrastructuur (fort 6), huisvesten. Andere werden ingericht als museum (fort 2) of als natuurreservaat (fort 7).
De forten die Brialmont ontwierp blijven ook nu nog indrukwekkende getuigen van de militaire strategie in de tweede helft van de 19e eeuw al vervullen ze geen enkele militaire functie meer. Helaas kan u met slechts 7 forten (her)ontdekken; Fort 1 (Wijnegem) is 100 jaar na zijn ontstaan, gevallen onder de sloophamer bij het rechttrekken van de Turnhoutse baan in 1959. De stadsomwalling die samen met de bakstenen forten Antwerpen tot Nationaal Reduit maakt, ondergaat hetzelfde lot bij de inrichting van de Ring rond Antwerpen...
Voor elke fotograaf wat wils!
De Brialmontforten vormen uitermate dankbare locaties voor fotografen. Huwelijksfotografen, portretfotografen, Urbexers, architectuurliefhebbers, natuur- en landschapsfotografen,… ieder kan zijn gading vinden want het komt allemaal aan bod. Je kan evenwel niet zomaar even langslopen want de meeste (interessante) gebouwen zijn afgesloten en niet vrij toegankelijk, en al helemaal niet in de Vleermuizen-overwinteringsforten (vb Fort 7, Fort 3, Oelegem, …)
Een bezoek met een gids is zodoende van harte aanbevolen, zeker als hij/zij ook een gepassioneerd Brialmont-fotograaf is! Zij kennen de mooiste plekjes, de unieke kenmerken voor elk fort, steeds weer andere verrassende standpunten, beste tijd van de dag voor lichtinval of juist niet…
Zelf ben ik uitermate vertrouwd met Fort 7 en Fort 8. Ik heb ondertussen alle andere forten meermaals bezocht. Een fotobibliotheek van meer dan 3000 fotos is het resultaat. Mijn favoriete kit bij fortbezoek bestaat uit een breedhoek (12-24mm) en een prime 35mm want lichtgevoelig. Ik heb ook een mooie reeks marco’s (105mm) van roestige deuren, hoogspanningskabines, … Een statief is onontbeerlijk want sluitertijden kunnen tot gemakkelijk tot 30s of meer oplopen. Vergeet ook licht niet - ik gebruik een LED paneeltje en, jawel, een zaklamp….
Afhankelijk van het seizoen en de locatie kan je niet zonder laarzen en stevig schoeisel. Warme kledij, drank en een lunchpakket zorgen voor een minimum aan welbevinden. Neem vooral de tijd! Een dag is in geen tijd voorbij….
Mijn eerste fotoboek uit de Brialmont-reeks belicht de bakstenen forten 2 tot en met 8 rond Antwerpen. En terwijl het werkterrein langzaam verschuift naar Luik en Namen, blijven er nog betonnen forten rond Antwerpen op de to-do lijst staan.
Wellicht tot ziens in één van forten!
. We proberen langs te komen.
Comment